Het nieuwsbericht “Coca-Cola gaat over op natuurlijke zoetstof Stevia” bracht mij ertoe om eens diep in de suikerpot te duiken. Waarom zou Coca-Cola Stevia gaan gebruiken en waarom op dit moment? Waarom is Stevia verboden? Hoe zit dat nou eigenlijk met de subsidies op suiker? En wat is er allemaal mis met de huidige suikers en zoetstoffen? Worden we dik gemaakt door de voedingsmiddelenindustrie? Ik vond een mogelijk complot (of minimaal de smerige werkelijkheid), meerdere reden waarom overgewicht een epidemie aan het worden is, maar ook zeker oplossingen en positieve ontwikkelingen. Pak er een glas water bij (frisdrank raad ik na het schrijven van dit artikel niet aan) en stap met mij in de wereld van de suiker.
bitterzoet
Big Business
Suiker is big business, vooral omdat de Europese Unie de productie van suikerbieten subsidieert. Dit heeft er in de loop der jaren toe geleid dat de concurrentieverhoudingen ernstig zijn verstoord. Als suiker in de EU wordt ingevoerd, vindt een heffing plaatsen als suiker wordt uitgevoerd ontvangt de exporteur een subsidie. Daarnaast mogen boeren een maximale hoeveelheid suiker produceren via een quota-systeem. Hierdoor blijft de suikerprijs binnen de EU op een hoger niveau dan op de wereldmarkt en kan suikerbiet rendabel worden geteeld. De kosten worden evenwel betaald door consumenten (die een hogere suikerprijs betalen) en boeren in de Derde Wereld wiens concurrentievermogen wordt aangetast. Wel is inmiddels afgesproken dat de suikerbietenprijs vanaf 2006 in stappen wordt verlaagd.
Wat is suiker eigenlijk?
In de scheikunde wordt suiker koolhydraat genoemd, maar in het dagelijkse leven gebruiken we de naam suiker voor een zoet smakende chemische verbinding die veel in de keuken wordt gebruikt.
Sacharose, ook wel sucrose, saccharose of tafelsuiker genoemd, bestaat uit een glucose-eenheid (druivensuiker) en een fructose-eenheid (vruchtensuiker). Het wordt gewonnen uit suikerbieten, suikerriet of suikerpalm middels een raffinageproces.
Big Body?
Anders dan gedacht wordt hoef je van suiker niet dik te worden. Koolhydraten vormen een onmisbare brandstof voor ons lijf. Hersenen en rode bloedlichaampjes gebruiken zelfs alleen glucose als brandstof. Je wordt pas dik van suiker als je meer inneemt dan je verbruikt. “Wordt er voedsel gegeten, dan let de maag in eerste instantie op het gewicht van het voedsel en niet zozeer op de hoeveelheid energie. Dit leidt ertoe dan men gemakkelijk in één keer veel energierijk voedsel naar binnen werkt. Na het eten van voedsel met veel suiker en/of vet is er bij een deel van de mensen een goede terugkoppeling van het systeem dat de energie-inname regelt. Men gaat dan later minder eten. Bij een ander deel van de eters, waaronder mensen met overgewicht, ligt dat anders. Bij hen werkt de terugkoppeling veelal slecht. Wil men afvallen, dan kunnen producten met een lage energiedichtheid dus behulpzaam zijn. De reclamemakers vinden nietemin een hoge energiedichtheid prachtig. De betreffende producten zitten immers ‘boordevol energie’.”
Een groot probleem is dat 20% van de totale hoeveelheid calorieën die we tot ons nemen tegenwoordig bestaat uit toegevoegde suikers, en dat is exclusief de suiker die van nature in melk zit (lactose) en in groente en fruit. Een groot probleem zit in de zichtbaarheid van suiker. Als je een klontje suiker in de koffie doet dan weet je dat je suiker tot je neemt. Maar de hoeveelheid suiker die we niet zien, de verborgen suikers, zijn het grote probleem. Natuurlijk weten we best wel dat er in sommige producten veel suiker zit, zoals in frisdrank en koekjes, maar er zijn ook producten waar tegenwoordig suiker aan toegevoegd wordt waar we
dat absoluut niet verwachten. Zo is een product als mayonaise, waar van oorsprong helemaal geen suiker aan toegevoegd werd, niet meer te krijgen zonder suiker. Nu is mayonaise erg vet en veel mensen denken dat ze dan beter een yogonaise kunnen nemen, maar in één pot yoghonaise zijn wel 13 klontjes suiker toegevoegd.
Ook in kant en klare soep (ook die uit een pakje), ketchup (Voorbeeldje: AH tomatenketchup: 45 klontjes suiker), augurken, worst en zelfs zure haring zitten toegevoegde suikers.
Een ander probleem is dat we steeds meer producten eten met een hoge glycemische index. Dat betekent dat je korte tijd na het eten al weer lekkere trek krijgt. Zo heeft een witte boterham ongeveer anderhalf keer de glycemische index van een volkoren boterham. Meer over glycemische index vindt u hier en hier bij het voedingscentrum
Het wordt overigens steeds moeilijker om “goede” keuzes te maken. Er wordt bijvoorbeeld veel reclame gemaakt (en voorlichting gegeven) om meer fruit te eten. Nu is fruit door het veredelen van de gewassen al flink wat zoeter geworden, maar toch is het desondanks gezond om te eten. De consumptie van fruit is echter fors terug gelopen, dat wordt voor een deel gecompenseerd door dat de consumptie van vruchtensappen is toegenomen. Mensen kiezen veel meer voor gemak, zo is de term drinkfruit bijvoorbeeld algemeen geworden. Ouders die een “verantwoorde” keuze willen maken en hun kind liever geen frisdrank geven in verband met met de hoeveelheid suiker, kiezen vaak voor vruchtensappen en producten als Hero Fruit2day. Laat dit nu net een goed voorbeeld van verborgen suikers zijn, want in de variant aardbei / sinaasappel van Hero Fruit2day zit per liter maar liefst 131 gram suiker en dat is meer dan in cola. Aan vruchtensappen mogen ook forse hoeveelheden suiker toegevoegd worden; namelijk tot 100 gram per liter, appelsap 40 gram per liter. Daar ga je dan met je goede bedoelingen…
Suikervervangers
Tegenwoordig wordt suiker in allerlei producten vervangen door zoetstoffen, maar of dat nou perse zoveel beter is? Volgens het voedingscentrum zijn zoetstoffen veilig zolang het gebruik onder de aanvaardbare dagelijkse inname (ADI, zie tabel ) blijft. Maar zoals ze zelf al aangeven “Het is onbekend of consumptie boven de ADI gevolgen heeft”. Anderen hebben daar een volslagen ander idee over; zo staan op de website aspartaam.nl heel andere publicaties die wij zeker aanraden om eens te lezen. Over de zoetstof Aspartaam schrijft de site bijvoorbeeld: “Aspartaam, wordt in Nederland in heel veel voedings- en genotsmiddelen gebruikt. Het wordt echter steeds vaker ook toegepast in medicijnen en vitaminepreparaten. Het is een kunstmatige zoetstof die als vervanger van suiker gebruikt wordt. Het is op dit moment het meest omstreden artikel dat op de markt is. Heel veel mensen beweren dat ze schade hebben ondervonden door het gebruik van Aspartaam.”
Zoetstoffen krijgen steeds weer kritiek te verduren, omdat ze niet altijd onschadelijk zijn. Sommigen mogen niet voorkomen in voedsel dat speciaal bestemd is voor baby’s, peuters en kleuters. Er zijn zoetstoffen die géén energie (calorieën) leveren en zoetstoffen die dat wel doen. Zoetstoffen verschillen ook in zoetkracht en eigenschappen. Zo zijn sommige zoetstoffen niet bestand tegen hoge temperaturen en dus niet geschikt om mee te koken en te bakken. Vooral mensen die aan het diëten zijn en veel light producten gebruiken zitten al heel snel over de toch al niet zekere dagelijkse veilige hoeveelheid heen. Zoetstoffen worden ook gebruikt in suikervrije hoestsiroop,
suikervrije keeltabletten, suikervrije kauwgum, mondverfrissingstabletjes, ‘light’-dranken op melk- of yoghurtbasis, ‘light’-toetjes en natuurlijk zoetjes voor in de koffie en thee. Maar ik kwam laatst ook al een pot augurken tegen waar cyclamaat gebruikt werd als suikervervanger. Waarom is mij volslagen onduidelijk, maar het toont maar weer eens aan dat suiker en suikervervangers tegenwoordig overal in verstopt zitten.
Een probleem is dat niet altijd duidelijk is wat de gevolgen zijn als iemand regelmatig de aanbevolen dagelijkse dosis overschrijdt. Ook is de vaststelling van een ADI nattevingerwerk, waarbij een grote veiligheidsmarge wordt aangehouden.
Daarnaast zijn er onderzoeken die erop wijzen dat sommige zoetstoffen de reden zijn voor de enorme toename van overgewicht. Sinds de zoetstoffen meer worden gebruikt en mensen die willen afvallen veel meer zoetstoffen gebruiken, onder andere in frisdranken, lijkt de groei in overgewicht niet te worden teruggedrongen, maar neemt het eerder epidemische vormen aan. Sommige onderzoeken wijzen erop dat het gebruik van zoetstoffen zoals aspartaam ervoor zorgen dat het lichaam extra gaat vragen om koolhydraten, je krijgt er dus honger van. Vooral trek in zoetigheid en vet schijnen gestimuleerd te worden. In een onderzoek van H.J. Roberts, een specialist op gebied van diabetes, bleek dat een bepaalde groep mensen die zoetstoffen gebruiken over een langere periode meer aankwamen dan mensen die dat niet gebruikten.
Ook in de wereld van de zoetstoffen is het dus moeilijk om een “verantwoorde” keus te maken.
Frisdranken
Omdat in frisdranken voornamelijk erg veel suiker zit en in de lightvarianten veel suikervervangers willen we hier toch nog even extra induiken, ook omdat de aanleiding tot het schrijven van dit artikel een nieuwsbericht van Coca Cola was waarop we later terug komen.
Uit Wikipedia: “Frisdrank is het in 1956 door reclamemaker Dick Schiferli bedachte woord voor koolzuurhoudende limonade. Het wordt ook wel priklimonade genoemd. In ruimere zin worden, volgens de Nederlandse Warenwet, ook niet-koolzuurhoudende limonades, sportdranken en pepdranken tot de frisdranken gerekend. Een typische frisdrank bestaat uit koolzuurhoudend water, suikers en aroma’s. Eventueel zijn hieraan vruchtenextracten en hulpstoffen toegevoegd.”
Bijna de helft van alle gedronken frisdrank is cola, maar het drinken van energie- en sportdranken groeit de laatste jaren enorm. En hoewel de term “sport” erin staat betekent het zeker niet dat er minder suikers in zitten dan in “gewone” frisdranken. Bijvoorbeeld Extran Energy Orange bevat bijvoorbeeld 15 gram suiker (cola 11 gram). Vaak slaat de term energy of sport op andere toegevoegde middelen zoals cafeïne, taurine en dergelijke. Aangezien cafeïne naast stimulerend ook in zekere mate een verslavende stof is zou men al een hele complottheorie kunnen bedenken op basis van dat ene feit. “Afkicken” van frisdrank wordt er in ieder geval niet makkelijker door.
Dat kan mogelijk ook te maken hebben met de glycemische index van frisdranken. Er zijn zeer sterke aanwijzingen dat na het drinken van energierijke dranken de inname van Joules door het lichaam niet goed wordt terugvertaald in de boodschap “minder eten”. Nu de gemiddelde Nederlander 20 tot 50 procent van de Joules in vloeibare vorm binnenkrijgt, tikt dit stevig aan.
Eerder beschreven we al wat nadelen van zoetstoffen, er is de laatste jaren een enorme groei in het gebruik van light frisdranken. Buiten dat het in de mode lijkt te zijn, (mijn neefje van 10, superslank, vroeg laatst om een cola light, waanzinnig…) kunnen we daarbij in beschouwing nemen dat het gebruik van zoetstoffen het lichaam meer doet verlangen naar koolhydraten, wat tot gewichtstoename zou kunnen leiden in plaats van afvallen.
Toch is er ook een steeds groter wordende groep mensen die af willen van al die chemische toevoegingen in hun eten en drinken en de onderstaande producent van frisdranken springt daar
handig op in.
Zoals ik al schreef was de aanleiding om eens diep in de suikerpot te duiken een nieuwsbericht van Coca-Cola:
Coca-Cola gaat over op natuurlijke zoetstoffen
Coca-Cola vervangt de kunstmatige zoetstoffen in zijn suikervrije producten door een natuurlijke zoetstof. Het gaat om een stof afkomstig uit de stevia-plant, die in Europa verboden is. Een woordvoerder van Coca-Cola liet op Radio 1 echter weten te verwachten dat dit verbod spoedig wordt opgeheven.
De consument is niet meer tevreden over kunstmatige zoetstoffen in lightproducten, stelde Guido van Alphen van Coca-Cola. Zo zouden ze te ver af staan van natuurlijke suikers. Ook denken consumenten volgens Van Alphen ten onrechte dat kunstmatige zoetstoffen niet gezond zouden zijn. Om aan deze twee punten tegemoet te komen, verandert het bedrijf nu zijn strategie.
De zoetstof die Coca-Cola nu gaat gebruiken, is afkomstig van de stevia-plant. De stevia komt in het wild voor in het hoogland tussen Brazilië en Paraguay. De plant wordt daar door de oorspronkelijke bewoners al eeuwenlang gebruikt als onder meer zoetmiddel voor thee. In Japan wordt steviaconcentraat al gebruikt als zoetstof voor frisdranken. In Europa en de Verenigde Staten is toepassing van stevia in geconcentreerde vorm in levensmiddelen echter niet toegestaan. Het zou slecht voor de gezondheid zijn.
Coca-Cola heeft er vertrouwen in dat het verbod in Europa en Amerika niet lang meer standhoudt. Met behulp van ‘stevige wetenschappelijke dossiers’ kan het bedrijf aantonen dat het gebruik van de stevia-plant een verrijking van de markt en een veilig en hoogstaand product is, zei Van Alphen op de radio.
Coca-Cola begint met het gebruik van de natuurlijke zoetstof in landen waar de stevia niet is verboden, zoals in Zuid-Azië en Zuid-Amerika.
Bron: FSF
Andere bronnen: http://www.evmi.nl/nieuws/product-ontwikkeling/3763/coca-cola-wil-verboden-zoetstof-.html.
Nou had ik al wel eens wat over de Stevia plant gelezen, maar er verder geen aandacht aan besteed omdat het in Nederland als zoetstof toch niet te krijgen is. Toen ik me er naar aanleiding van bovenstaand bericht toch eens wat meer in ging verdiepen, werd me duidelijk dat er toch wel heel veel bekend is over deze natuurlijke zoetstof. En dat het wel degelijk een oplossing voor een deel van het probleem suiker en zoetstoffen zou kunnen zijn. Het is natuurlijk niet de oplossing voor het probleem van de verborgen “echte” suikers, want die blijven natuurlijk verborgen. Maar misschien als meer producenten de overstap zouden wagen? De vraag is of dat wel wenselijk is gezien het feit dat het een verboden stof is? Wat is Stevia eigenlijk en waarom is het een verboden stof? En waarom komt Coca Cola op juist dit moment met dit bericht naar buiten? Dat zijn de vragen die centraal staan in het tweede deel van dit artikel.
Wat is Stevia?
This work is licenced under a Creative Commons Licence by Sten
Stevia (Lat.: Stevia rebaudiana) is een plant die oorspronkelijk in subtropisch en tropisch Zuid- en Centraal-Amerika voorkwam. Stevia komt nog in het wild voor in het hoogland op het grensgebied tussen Brazilië en Paraguay. De plant wordt daar door de oorspronkelijke bewoners al eeuwenlang gebruikt als zoetstof voor thee zoals maté en medicinale drankjes en in kruidenextracten.
De zoete smaak zit in de bladeren van de plant. Een blad van goede kwaliteit is naar schatting 30 tot 45 maal zoeter dan suiker of sacharose. Het steviablad dankt haar zoete smaak aan de glycosiden. Dit zijn plantaardige stoffen met een suikerachtige component. Naast verse steviabladeren zijn gedroogde bladeren en ruw stevia-extract te gebruiken als zoetstof. Ook bestaat er geraffineerd stevia-extract. Stevia is bijna niet op te nemen door de darmen en bevat geen calorieën. Voor mensen met overgewicht is dat natuurlijk goed nieuws. Het is ook te gebruiken om mee te koken en te bakken wat met sommige chemische zoetstoffen niet mogelijk is, er zijn zelfs kookboeken in de handel over het koken met Stevia.
Maar Stevia heeft als we alle informatie bekijken meer goede eigenschappen.
Diabetes Type II
Zo zouden Diabetes Type II patiënten mogelijk zeer gebaat kunnen zijn bij Steviagebruik. De Belgische professor J. Geuns van het Laboratorium voor Plantenfysiologie van de Katholieke Universiteit Leuven zegt hierover: “Type II diabetes is mogelijk te behandelen met stevioside, de gezuiverde plantenstof. De patiënt moet nog gevoelig zijn voor insuline. Stevioside blijkt de bloedsuiker dan drastisch omlaag te kunnen brengen”, zegt de hoogleraar. “Voordeel van dit middel tegenover de klassieke medicijnen is dat de werking afhankelijk is van de glucoseconsentratie in het bloed. Bij basale waarden doet het niets. Bij mensen die insuline spuiten, schommelen de waarden daarentegen vaak tussen te hoog en te laag. Dit is een fantastisch voordeel van Stevia”, stelt professor de Geuns *(1) De uitspraken van de Geuns worden ondersteund door onderzoek dat de laatste jaren in Denemarken is gedaan (2) en ook de World Health Organisation heeft hier aanwijzingen voor gevonden (daar komen we later op terug)
Hoge Bloeddruk
Het Deense onderzoek heeft ook gekeken naar de effecten van Stevia op een hoge bloeddruk bij Diabetes Type II (bij ratten). En ook een Chinees onderzoek laat zien dat een hoge dosering de bloeddruk van hypertensiepatiënten (hoge bloeddruk) aanzienlijk verlaagt, zonder dat er bijwerkingen optreden.
Waarom is het verboden?
Dat klinkt allemaal geweldig! Waarom is het dan toch verboden?
In Europa was Stevia voor het jaar 2000 gewoon te verkrijgen en te gebruiken. In 1999 deed ene professor J. Geuns echter een aanvraag aan de Europese Commissie om een vergunning af te geven voor het in de handel brengen van Stevia als nieuw voedingsmiddel of nieuw voedselingrediënt.
Dat was niet zo heel erg slim, want nieuwe producten moeten worden onderbouwd met Europees onderzoek dat de veiligheid van het product garandeert en dat onderzoek was er niet. Als de professor het had aangevraagd als een bestaand product was het waarschijnlijk gewoon in de handel gebleven. De Europese commissie weigerde dan ook in februari 2000 om de vergunning te verstrekken.
Complot of gewoon hoe de wereld werkt?
Naast het feit dat het niet zo slim was van de professor, speelden op het moment van afwijzing van de EU, naar alle waarschijnlijkheid ook andere belangen een rol, zo hadden we het al eerder over de suikersubsidie van de Europese Commissie die toen nog volop verstrekt werd en de zoetstoffen producenten zullen ook wel wat gelobbyd hebben, in Amerika waar Stevia ook verboden is zijn daar in ieder geval genoeg aanwijzingen voor.
Toch is het bericht van Coca Cola op dit moment niet heel verrassend want in 2006 heeft de World Health Organisation (WHO) een evaluatie gedaan naar aanleiding van recente studies naar Stevia, Stevioside en rebaudioside die zijn gedaan op zowel dieren als mensen. De WHO heeft daarbij geconcludeerd dat er geen enkele giftigheid in de stof is gevonden en dat er zelfs aanwijzingen zijn van een heilzame medicinale werking voor patiënten met hoge bloeddruk en Diabetes Type 2. Het rapport is hier in het
Engels te lezen, het is een heel groot document omdat het ook over andere stoffen gaat, dus doe een zoekopdracht in het document op Stevia (als je computer het aankan). Het feit dat de Wereld Gezondheid Organisatie er nu een positieve evaluatie over geschreven heeft maakt het een stuk aannemelijker dat zowel de Europese Commissie als de Amerikaanse FDA tot een vergunning zullen over gaan.
Het lijkt erop dat Coca-Cola en ook een ander bedrijf (Cargill) hier al wat eerder van op de hoogte waren dan de rest van de wereld, want deze twee hebben er inmiddels patenten op aangevraagd, Coca-Cola heeft de exclusieve rechten om Stevia in dranken te verwerken en op de markt te brengen. Cargill heeft dezelfde rechten om het te gebruiken in haar voedingsassortiment. Cargill levert intussen inspanningen om de Europese regeringen te overhalen de natuurlijke zoetstof als veilig te bestempelen door onderzoek te sponsoren dat dit moet aantonen. De analyse van de WHO kan daar natuurlijk heel behulpzaam bij zijn.
Een andere “toevalligheid” is natuurlijk dat dit naar buiten wordt gebracht op het moment dat de subsidie op suiker wordt afgebouwd.
Dat de EU de toestemming een tijdje heeft “uitgesteld” (tot de patenten verstrekt waren???) wordt nog aannemelijker gezien het feit dat de Europese Gemeenschap al sinds 1998 een project mede-financiert waarin onderzoek wordt gedaan naar de mogelijkheden om Stevia te verbouwen in Zuid Europa. Ach ja, de cola en andere frisdranken van de Coca Cola Company worden tenslotte ook gewoon in Europese fabrieken gemaakt en niet alleen in Amerika. De tijd is nu, voor de Europese Commissie, misschien wel rijp voor een “nieuwe” natuurlijke zoetstof. Als ze nu tegelijkertijd maatregelen neemt om verborgen suikers en zoetstoffen zichtbaar te maken komen we misschien nog een stapje verder.
Samenstelling Saskia de Vries
Bronnen:
Deens onderzoek op diabetische ratten
Lucas Reijders Eetpatronen, de evolutie van ons eetgedrag
Aspartaam.nl
Commerciële site over stevia
YouTube video “Healthy Eating”over stevia
Boeken over Stevia:
The Stevia Cookbook
Donna Gates
Afbeelding bitterzoet: licentie