Zo zag de Mosasaurus Hoffmanni er waarschijnlijk ooit uit: de grootste soorten aten zeker andere kleinere sauriërs en vis. De kleinere soorten kraakten ook schelpen en zo nu en dan een zee-egel. Die zee-egels zijn best eetbaar maar het kraken is een stekelige kwestie: zee-egels hebben immers vervelende naalden.

Zo zag de Mosasaurus er waarschijnlijk uit. (Foto; wikipedia file Mosasaurus)

De kleine Maashagedis of Mosasaurus kraakte niet alleen schelpen maar beet ook in zee-egels; een stekelige bijt?

65 Miljoen jaar geleden was er een diepe tropische zee op de locatie waar nu de rivier de Maas stroomt. Die periode noemt men het Krijt, genoemd naar de witte krijtrotsen laag (gevormd door zee-sediment afzettingen uit o.a. de Dinosaurustijd van ongeveer 65 miljoen jaar geleden) die ‘dagzomert’ of aan de oppervlakte komt aan de kust van Frankrijk en Engeland. In het midden van de 18e eeuw vonden de blokbrekers (voetnoot 1) van de Sint-Pietersberg groeve bij Maastricht enorme kaken met grote tanden erin. In 1795 veroverden de Fransen Maastricht en eisten de kaken op. De fossielen werden naar Parijs verzonden, waar ze nu nog te zien zijn in het natuurhistorische museum. Een afgietsel van deze enorme Mosasaurus kaken met tanden erin werd aan het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie (nu Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis in Leiden) geschonken. Later zouden er meer fossiele resten van deze vreemde diersoort worden opgegraven.

Het nauw van Calais in Frankrijk waar krijtrotsen dagzomeren: in de rotsen zelf mag niet worden gehakt. Er mag wel worden gezocht naar fossielen tussen de losse stenen aan de voet van de rotsen en tussen met materiaal dat met eb boven water komt. (Foto; N. Quist)

De Bemelse Mosasaurus

Eén van de Mosasauriërs in de collectie van het museum in Leiden (Naturalis) heeft maandenlang rondgezwommen met een flinke ontsteking in de achterste kaakbotten. Waar normaal het kaakscharnier zit, heeft een ontsteking grote stukken botweefsel aangetast.

Het fossiel, dat bekend staat als de “Bemelse Mosasaurus”, werd in 1953 gevonden bij Bemelen in Zuid Limburg. De vreemd uitziende kaakbotten trokken de aandacht van de wetenschappers en men besloot de schedel door een 3-dimensionale scanner te halen. Op basis van nieuwe scans kon een echte diagnose worden gesteld: niet alleen had de botontsteking een grote hoeveelheid botweefsel aangetast, er is ook aan de buitenkant nieuw weefsel gevormd. Dat betekent dat het dier de ontsteking overleefde en daarna nog een tijdje heeft geleefd.

Mosasaurus in het ziekenhuis

Het gehele onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met artsen van het Academisch ziekenhuis Maastricht. De scans werden gemaakt door AzM-radioloog Paul Hofman. Bij de verdere interpretatie van de scans was ook betrokken: orthopedisch chirurg Geert Walenkamp (ook verbonden aan het AzM).

De Mosasauriërs bevolkten ooit de tropische zee die in het Krijt op de locatie van het huidige Nederland, Frankrijk, Duitsland en Denemarken lag. De wereld zag er toen heel anders uit en ook het klimaat was totaal verschillend. Vreemde reptielachtige vogels (o.a Archeopteryx, Pteranodon en Scaphognathus) met tanden in hun bek doorkruisten de lucht en over het land renden ontelbare soorten vreemde dieren. De eerste zoogdieren (o.a. Crusafontia – Europa en Alphadon – Noord Amerika) verscholen zich in hun holen of hoog in bomen en vraten zo nu en dan de eieren van de sauriërs op. Er bestonden al heel wat diersoorten die leken op de dieren die we nu ook nog kennen: er waren krokodillen (Teleosaurus en Bernissartia), dolfijnachtige sauriërs (Ichthyosaurus en Temnodontosurus), salamanders, kikkers en reuzen schildpadden (Archelon) met een lengte van 3,7 meter.

Kleine Mosasaurus soort kraakte schelpen

Van de kleinste van de Mosasauriërs, de soort met de naam Carinodens is bekend dat zij schelpen kraakten. In plaats van scherpe tanden had het beestje afgeplatte knobbeltanden: die tanden waren niet geschikt om vlees mee te scheuren. In het Museum in Maastricht is een stukje van zijn gebit te bewonderen: het slechts vijf centimeter grote fragment bevat 3 tanden… Een heel verschil met de tanden van de grote Maashagedis Hoffmanni.

Hoffmann en de vreemde Maastrichtse krokodil

Het beest is vernoemd naar Hoffmann, een arts en wetenschapper die in oude vreemde vondsten was geïnteresseerd. Volgens hem waren het de tanden van een krokodil. De tanden lijken ook veel op die van de krokodil maar er zijn toch enige verschillen: Krokodillen tanden zijn doorgaans hol van binnen, de Mosasaurus tanden niet. Verder verschilt de maat van de tanden en de glazuurlaag van de tanden met betrekking tot de verschillende diersoorten.

Petrus Camper en het beest van Maastricht

Wetenschapper Petrus Camper meende dat de schedel uit Maastricht toebehoorde aan een tandwalvis of potvis. Zijn zoon Adriaan Gilles Camper zette het werk van zijn vader Petrus voort. Hij wilde aantonen dat zijn vader het met zijn ‘potvis’ bij het rechte eind had. Maar na vergelijking van de schedel met verschillende nog levende dieren, kwam Adriaan Camper tot de conclusie dat noch zijn vader noch Hoffmann gelijk hadden. In 1829 kreeg het ‘grote beest van Maastricht’ de wetenschappelijke naam Mosasaurus hoffmanni, ter ere van Hoffmann.

De zoöloog Herman Schlegel toonde in 1854 aan dat het dier flipper-vormige poten moest hebben gehad en dus alleen in het water leefde. Tot die datum had men aangenomen dat het ‘grote beest van Maastricht’ ook op het land kon leven en dus een soort amfibisch dier moest zijn geweest.

De laatste opgegraven (complete) Mosasaurus heeft men Bèr genoemd. Het grootste gedeelte van de botten van het beest zat helaas in een knoertharde vuursteenlaag verkit.

Puppy-gedrag?

Wat voor gedrag vertoonde Bèr en zijn familie? Zee-egel vondsten tonen mogelijk aan dat onze Bèr zo nu en dan ook in een zee-egel beet. Een aantal fossiele zee-egels uit de Enci groeve vertonen namelijk bijtgaten en andere vreemde sporen die zeker toegeschreven zouden kunnen worden aan een forse hap van Bèr. Ze vertonen gaten die overeenkomen met de maat van Bèrs tanden en de afstand tussen die tanden. Die zee-egels zijn meestal tijdens het leven lichtelijk tot zwaar geplet, waarbij de inhoud van het beestje mogelijk maar buiten werd geperst: niet echt een prettig einde voor het beestje. (Geologen beweerden dat in de periode dat die zee-egels nog leefden, er helemaal nog geen Sauriers bestonden. De gaten, zo beweren zij, moeten dus zijn veroorzaakt door een inktvis of octopus soort. Die dieren maken met hun bek vierkante gaten in menig hardschalig zeedier en slurpen de inhoud ervan op. Dat kan natuurlijk heel goed het geval zijn, maar we hoorden onlangs dat de ouderdom van die Sauriers alweer een 10 miljoen jaar in de tijd kan worden teruggeschoven.)

De platgedrukte zee-egel (linker foto: zee-egel 1, rechterfoto zee-egel 2) is daarbij bijna ‘zo plat als een dubbeltje’ geworden maar de meeste delen van de schaal zijn vrijwel op hun plaats, behalve daar waar een familielid van Bèr zijn tanden zette. Gaten (zie rode pijlen) geven de bijtplaatsen aan en het is dan ook niet toevallig dat er aan de andere zijde van de gebeten zee-egels ook gaten zitten. De afstand tussen de beide bijtgaten op de twee hierboven getoonde zee-egels is 6 centimeter, zoals te zien is op de liniaal. Dat is natuurlijk geen toeval maar gewoon de afstand tussen de tanden van het beestje dat erin hapte? (Of was het misschien dan toch een Octopus die een einde maakte aan het leven van deze zeeegel?)

Maar mogelijk maakte het bijtgedrag onderdeel uit van zijn dagelijkse eetgedrag of vertoonden alleen jonge dieren dit speelse bijtgedrag omdat ze mogelijk nog een soort puppy-gedrag hadden? Jonge dieren bijten wel meer in allerlei voorwerpen en soms ook in oneetbare giftige dieren. Door dit gedrag, dat meestal als speels puppygedrag wordt omschreven, leert het dier o.a. te jagen en wat er allemaal wel eetbaar is.

Zo’n gevaarlijk scherp hapje is mogelijk ook de “Bemelse Mosasaurus”, niet goed bevallen: zo’n hapje ‘puur natuur’ is toch vooral een stekelig hapje dat gemakkelijk vervelende ontstekingen kan veroorzaken.

Voetnoot 1

De ‘blokbrekers’ braken dagelijks de mergelblokken uit de mijngangen voor de bouw van heel wat gebouwen in de Limburgse regio. Het daardoor ontstane gangenstelsel in en onder de St. Pietersberg is daardoor zo lang geworden dat, als je de gangen aan elkaar legt, de lengte ervan zoveel kilometer is dat je de gangen uit zou kunnen leggen van hier tot Rome! Zonder gids moeten de gangen zeker niet betreden worden. De gangen zijn daarom (ook mede vanwege het instortingsgevaar) verboden toegang zonder gids.

Linken over dit onderwerp:
http://science.nationalgeographic.com/science/prehistoric-world.html
http://www.geologischevereniging.nl/index.php
http://www.geologischevereniging.nl/afdelingen/maaswaarden/index.php?afdeling=MaasWaarden
http://www.chalk.discoveringfossils.co.uk/Default.htm
http://www.nhm.ac.uk/research-curation/projects/echinoid-directory/taxa/taxon.jsp?id=175
http://www.fossiel.net/vindplaatsen/vindplaats.php?plaats=ENCI%20Maastricht
http://www.bgs.ac.uk/science/geology.html
http://www.bgs.ac.uk/scripts/showitem/news.cfm
http://fossiel.startkabel.nl/
http://www.fossilweb.de/index.html
http://www.ucmp.berkeley.edu/
http://www.paleoportal.org/index.php?globalnav=fossil_gallery&sectionnav=main
http://www.paleoportal.org/index.php?globalnav=fossil_gallery&sectionnav=search&taxon_id=16&period_id=18
http://www.echinologia.com/galeries.htm
http://www.geocities.com/fossilnet_2/