Helvetius: Een toevallige ontmoeting met de Steen der Wijzen

Johann Friedrich Schweitzer, beter bekent onder zijn Latijnse naam Helvetius, was een bekende Nederlandse geneesheer die onder andere de prins van Oranje tot zijn patiënten mocht rekenen.  Geschreven door Saskia de Vries.

helvetius-wikifile-thumb-1

Foto: Helvetius; Wikipediafile over Helvetius

Zijn verslag over de verandering van lood in goud is nog altijd de uitvoerigste en raadselachtigste alchemistische berichten uit die tijd.

Schweitzer werd in 1625 geboren en was een uitstekend geneesheer, de meeste alchemisten werden pas alchemist na jarenlang leerling te zijn bij een meester alchemist. Schweitzer kwam echter op een totaal andere manier met de alchemie in aanraking. In 1666, toen hij 41 jaar oud was, werd Helvetius een wonderbaarlijk geheim toevertrouwd. Namelijk het geheim om lood in goud te veranderen. Later schreef hij verslag van wat er gebeurd was. Op 27 december, in de late namiddag, was er een vreemdeling naar zijn huis gekomen. De dokter beschreef hem als “van gemiddelde lengte, met een klein, lang gezicht, enkele littekens van pokken, vrijwel zwart sluik haar, een baardloze kin, ongeveer drie of vierenveertig jaar oud (naar schatting) en waarschijnlijk geboren in Noord Holland”.

De twee mannen praten enige tijd met elkaar, waarna de vreemde een bewerkt ivoren doosje uit zijn binnenzak haalde, er zaten drie zware stukken steen in, “elk ongeveer zo groot als een okkernoot, doorzichtig en van een bleke zwavelachtige kleur”. Dat was, zo zei hij, voldoende om ongeveer 20 ton lood in goud te veranderen. Helvetius betastte een van de stukken enigszins begerig en vroeg de vreemdeling hem er iets van te geven. De man zei dat dat onmogelijk was. Toch zag de dokter kans, met zijn nagel een klein stukje van één van stenen af te halen. Nadat de vreemdeling Helvetius had verteld hoe hij de kunst had geleerd, liet hij “enige vreemde kunsten in het vuur zien”. Hij beloofde dat hij drie weken later terug zou komen. Zodra de man weg was, haalde Helvetius opgewonden een smeltkroes te voorschijn en smolt er enig lood in. Toen hij er echter het kleine flintertje steen aan toevoegde, “vervloog bijna de hele hoeveelheid lood en er bleef alleen een dofgekleurd restant achter.

helvetius-gravure-thumb

Wikipedia file: Helvetius, gravure

Ongeduldig wachtte dokter op de terugkeer van de vreemdeling, hoewel hij er half van overtuigd was, dat hij hem niet terug zou zien. Maar precies drie weken later kwam de man opnieuw naar het huis van Helvetius. “Maar, zo vertelde Helvetius, hij was erg spaarzaam met woorden over de bijzondere stof en verklaarde plechtig dat dit alleen bedoeld was om de naam des Heren te verheerlijken.” De dokter vroeg hem opnieuw om hem iets van de steen te geven en tenslotte liet de vreemdeling zich overhalen. Volgens het verslag van Helvetius gebeurde het volgende: “Hij gaf me een kruimel ter grootte van een lijnzaadje, waarbij hij zei: Ontvang dit kleine deeltje van de grootste schat op aarde, die maar weinige koningen of prinsen van hun leven hebben gezien.” Wel wat ondankbaar maakte Helvetius het bezwaar dat het nauwelijks genoeg kon zijn om vier grein lood in goud om te zetten. Daarop pakte de vreemdeling het korreltje terug, deelde het in tweeën en wierp de
helft in het vuur, waarbij hij zei: “Voor u is het wel genoeg”.

Helvetius bekende toen dat hij de vorige keer al een stukje had weggenomen en vertelde over zijn gebrek aan succes. De vreemdeling lachte en zei; “U bent er handiger in een diefstal te plegen dan een tinctuur toe te passen. Wanneer u er wat gele was over zou hebben gesmeerd om het tegen de opstijgende lood dampen te beschermen, dan zou het naar de bodem van het lood zijn gezakt en dat in goud hebben omgezet.” De man beloofde de volgende morgen om negen uur terug te komen om Helvetius het proces te laten zien.

“Maar de volgende morgen kwam hij niet. Wel stuurde hij om half tien een op die ochtend een verontschuldiging, dat hij door drukke bezigheden verhinderd was te komen. Hij beloofde om drie uur in de namiddag te verschijnen, maar hij kwam niet. Daarna hoorde ik niets meer van hem en ik begon aan hem te twijfelen. Laat op de avond kwam mijn vrouw naar het laboratorium. Ze drong er sterk op aan de proef te wagen. Om de zaak meer kracht bij te zetten zei ze tegen me, dat als ik het niet zou doen, ze de hele nacht geen rust of slaap zou vinden… Omdat ze het zo ernstig opnam, maakte ik een vuur aan. Helaas dacht ik daarbij dat ik de man (hoewel hij zich in zulk een goddelijke taal uitdrukte) toch misschien op een valsheid zou betrappen… Mijn vrouw wikkelde het stukje steen in was. Ik sneed ruim tien gram oud lood af en deed dat in een smeltkroes in het vuur. Toen het gesmolten was, deed mijn vrouw er het stukje steen in, dat er uitzag als een knoopje. Onmiddellijk hoorde ik een gesis en geborrel. En binnen een kwartier was het lood omgezet in het mooiste en fijnste goud…”

nicolas-flamel-house-paris-old-thumb

Foto; Wikipedia file over Nicolas Flamel: het huis van Nicolas in Parijs is een van de oudste huizen in Parijs

De filosoof Spinoza, die dicht bij Helvetius woonde, kwam het goud bekijken en was overtuigd van de waarheid van het verhaal. De ambtelijke inspecteur Porelius onderzocht het goud en verklaarde dat het echt was.

Wat Helvetius met zijn verhaal te kennen wilde geven, was dat de vreemdeling een alchemist was die hem een stukje van de Steen der Wijzen had gegeven. Hoewel we het idee ongelooflijk kunnen vinden en ons zullen afvragen of Helvetius misschien een grap had uitgehaald, zou geen van zijn tijdgenoten dat hebben durven denken. Voor hen was Alchemie een volkomen aanvaardbare zaak en ze hadden geen reden om aan de woorden van Helvetius te twijfelen.

Helvetius was dan wel een goed bekend staand geneesheer, zijn bekendheid heeft hij nog steeds te danken aan het verslag dat hij geschreven heeft “The Golden Calf, Which the World Adores, and Desires” dat u hier* in zijn geheel kunt lezen en downloaden.

Bronnen:

http://nl.wikipedia.org/wiki/Helvetius

http://www.gutenberg.org/etext/14641

http://nl.wikipedia.org/wiki/Steen_der_Wijzen

http://nl.wikipedia.org/wiki/Alchemie

http://nl.wikipedia.org/wiki/Nicolas_Flamel

http://commons.wikimedia.org/wiki/File:La_scuola_di_Atene.jpg

http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Plato-raphael.jpg

r
http://nl.wikipedia.org/wiki/Nicolas_Flamel GNU foto!

http://commons.wikimedia.org/wiki/File:La_scuola_di_Atene.jpg

http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Plato-raphael.jpg

Foto
Huis van Nicolas Flamel, een van de oudste huizen in Parijs

Geheimzinnige wetenschappen Lekturama

Project Gutenberg